Czy wypalenie zawodowe jest chorobą?
W czerwcu 2019 r. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wpisała wypalenie zawodowe do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-11) jako syndrom mogący wpłynąć na stan zdrowia pracownika. Tym samym po 45 latach od powstania pojęcia „wypalenie” zostało ono uznane za istotny czynnik mogący oddziaływać na funkcjonowanie człowieka w życiu zawodowym i przynosić realne, negatywne skutki.
Termin „wypalenie” wprowadził w 1974 roku psychiatra Herbert Freudenberger. Termin wywodził się z języka potocznego i odzwierciedlał narastający od lat problem społeczny. Obrazował on doskonale obserwowane w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku zjawisko nadmiernego obciążenia psychicznego pracowników sektora usług społecznych, którzy stopniowo tracili energię i motywację do pracy. Początkowo mówiono o zjawisku wypalenia tylko w odniesieniu do zawodów społecznych, wymagających intensywnych kontaktów z ludźmi. W latach 90-tych rozszerzono koncepcję wypalenia na inne zawody poza sektorem usług społecznych a współcześnie mówi się już o tym, że wypalenie może występować również w sytuacjach niezwiązanych z pracą zawodową i dotyczyć innych ról życiowych. Najbardziej popularna definicja wypalenia zawodowego autorstwa Christiny Maslach mówi, że „wypalenie jest psychologicznym zespołem wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób, które pracują z innymi ludźmi w pewien określony sposób”.
Definicja ta wyodrębnia trzy istotne obszary stanowiące jednocześnie płaszczyzny, w których możemy obserwować objawy wypalenia. Są to: emocjonalne wyczerpanie, depersonalizacja oraz obniżone poczucie dokonań osobistych.
– Emocjonalne wyczerpanie rozumiane jest jako poczucie nadmiernego obciążenia emocjonalnego, przemęczenia, pustki uczuciowej, braku energii psychicznej i fizycznej.
– Depersonalizacja to negatywne postawy w stosunku do pacjentów, klientów, uczniów, wychowanków. Skłonności do traktowania podopiecznych w sposób obojętny, bezosobowy, przedmiotowy, cyniczny lub pogardliwy.
– Obniżone poczucie dokonań osobistych przejawia się natomiast w tendencji do negatywnego oceniania własnej pracy, zawodowych umiejętności i dokonań. Można także obserwować obniżenie osobistego zaangażowania zawodowego, osiągnięć lub obniżenie satysfakcji zawodowej.
Pomimo tego, że zjawisko wypalenia zawodowego obserwuje się obecnie w znacznie szerszym kontekście niż tylko zawody społeczne, nie każdy aktywny zawodowo człowiek jest narażony na pojawienie się u niego syndromu wypalenia zawodowego.
Jakie są przyczyny?
Wyodrębniono czynniki sprzyjające powstawaniu wypalenia, związane zarówno z samym miejscem pracy i jego strukturą organizacyjną, jak i pracownikiem jako takim. Wśród czynników związanych z pracą zauważa się w szczególności następujące elementy:
– Stresory związane z pracą jak np.: obciążenie pracą, presja czasu, konflikt ról i niejasność ról związana z brakiem niezbędnej do właściwego wykonania pracy informacji oraz brakiem jasności co do celu pracy i zakresu odpowiedzialności
– Stresory wynikające ze specyfiki pracy z ludźmi jak np.: bezpośredni kontakt z klientami, ich liczba, waga ich problemów, konfrontacja z cierpieniem, śmiercią, agresją
– Brak zasobów jak np.: brak wsparcia ze strony przełożonych i współpracowników, brak informacji zwrotnych, autonomii, nieadekwatne wynagrodzenie, ograniczone możliwości rozwoju zawodowego
Z pewnością też nie każdy pracownik jest predysponowany do tego, aby doświadczać wypalenia zawodowego. Wyodrębniono dwie grupy czynników związanych z samym pracownikiem, mających znaczenie dla wystąpienia objawów wypalenia:
– Czynniki osobowościowe takie jak: niski poziom odporności psychicznej, zewnętrzne umiejscowienie kontroli, bierne lub unikowe strategie radzenia sobie ze stresem, niska samoocena, wysoki poziom neurotyzmu
– Postawy wobec pracy a w szczególności wysokie, nierealistyczne oczekiwania wobec pracy
Wypalenie zawodowe jest najczęściej wynikiem jednoczesnego zaistnienia wielu spośród wspomnianych powyżej czynników. Prowadzi to w efekcie do odczuwania silnego i długotrwałego stresu, który może prowadzić do powstawania problemów zarówno w obszarze zdrowia fizycznego, jak i zaburzeń równowagi psychicznej oraz obniżenia jakości i wydajności pracy. Jeśli zatem wykonujemy pracę, która w znacznym stopniu obciąża nas, zwłaszcza psychicznie, niezwykle istotne jest dbanie o siebie i podejmowanie działań pozwalających na przywrócenie oraz zachowanie niezbędnej równowagi.
Można temu zapobiec!
Przede wszystkim należy pamiętać o tym, że wypalenie nie pojawia się od razu. To proces, w którym istotne jest bycie uważnym na własne samopoczucie, aby nie przeoczyć pierwszych niepokojących symptomów. Kiedy w pracy coraz częściej towarzyszy nam frustracja, rozczarowanie czy poczucie bezradności i niepewności, warto zadać sobie pytanie czy i jakie zmiany mogę wprowadzić, aby zapobiec wypaleniu. Zmiany te mogą dotyczyć zarówno miejsca pracy, zakresu obowiązków i odpowiedzialności, jak i funkcjonowania w innych dziedzinach życia, poza pracą. Jest wiele obszarów, w obrębie których możemy dokonywać modyfikacji mających znaczący wpływ na wzrost satysfakcji i zachowanie równowagi psychicznej.
Istotne znaczenie dla zapobiegania naruszeniu życiowej harmonii jest zdrowy tryb życia. Warto znaleźć czas na ulubioną aktywność fizyczną, racjonalnie się odżywiać a także zadbać o właściwą ilość snu i wypoczynek. Ważne jest także wyznaczenie jasnych granic między pracą a pozostałymi sferami, aby sprawy zawodowe nie zdominowały naszego życia.
Stres jest nieodłącznym elementem codzienności. Nie jesteśmy w stanie całkowicie go wyeliminować, ale warto zadbać o jego ograniczenie oraz skuteczne odreagowywanie. Aby na co dzień lepiej sobie z nim radzić, istotne jest rozpoznanie źródeł stresu pojawiających się w naszym życiu oraz wybór optymalnych dla siebie strategii i technik radzenia sobie z napięciem. Warto przy tym pamiętać, że nie chodzi jedynie o okazjonalne stosowanie określonych metod wtedy, gdy stres jest już tak duży, że nas przygniata, ale o codzienne dbanie o zmniejszanie napięcia. W tym celu można sięgać po proste techniki oddechowe lub ćwiczenia zwiększające uważność. Obecnie dostępne są już nawet aplikacje na smartfony pomagające w regulowaniu stresu na co dzień.
Zadbaj o wsparcie
Dla pielęgnowania dobrego samopoczucia oraz przywracania równowagi psychicznej istotne jest również posiadanie wsparcia społecznego. Warto więc pamiętać o utrzymywaniu pozytywnych relacji z bliskimi. Rodzina i przyjaciele mogą być dla nas nie tylko wsparciem w sytuacjach trudnych, ale także na co dzień stanowić dla nas grupę odniesienia. Dzięki rozmowom z bliskimi możemy między innymi poszerzyć swoją perspektywę i spojrzeć na daną sytuację z innej strony.
Interakcje społeczne sprzyjają także poszerzaniu samoświadomości w zakresie własnych potrzeb i emocji. Dostarczają także okoliczności do rozwijania umiejętności stawiania granic i dbania o siebie w relacjach interpersonalnych, co jest niezbędne do zachowania równowagi psychicznej zarówno w pracy, jak i życiu prywatnym.
Wypaleniu zawodowemu zapobiegamy także otwierając się na inne aktywności poza pracą. Realizować możemy się także jako sportowiec, fotograf czy zapalony kucharz. Wszystkie działania, które sprawiają nam przyjemność, angażują nasze umiejętności, dają poczucie sprawstwa i pozwalają odnosić sukcesy mogą być źródłem satysfakcji. Pozwalają nie tylko odreagować stres, ale także czuć się potrzebnym i spełnionym, co ma niebagatelne znaczenie dla zachowania dobrej kondycji psychicznej.
Nie należy także zapominać o znaczeniu myślenia dla codziennego funkcjonowania. To co myślimy o sobie i świecie wpływa na nasze postawy, poczucie własnej wartości i ocenę sytuacji w których się znajdujemy. Na przykład, jeśli niedostatecznie siebie cenimy, możemy mieć skłonność do podejmowania wyzwań, które mają za zadanie udowodnienie sobie i otoczeniu, że jesteśmy warci uznania, co może wprost prowadzić do nadużywania siebie a w efekcie być zagrożeniem dla naszego zdrowia fizycznego i psychicznego.
Warto pielęgnować wszystkie obszary funkcjonowania, ponieważ stanowią one system naczyń połączonych, który funkcjonując sprawnie chroni nas przed skutkami różnego typu negatywnych oddziaływań środowiska w jakim na co dzień żyjemy.
Umów sesję z autorką:
-
Coach , Psycholog
Marzena Mańturz
Jestem psychologiem i coachem akredytowanym w International Coaching Federation. Mam 23-letnie doświadczenie we wspieraniu klientów w rozwoju i kształtowaniu kariery zawodowej. Obejmuje ono wszystkie procesy z zakresu zarządzania zasobami ludzkimi, których doświadcza potencjalny pracownik, od rekrutacji aż po ouplacement. Dzięki znajomości specyfiki procesów HR jestem w stanie wspierać swoich klientów na każdym etapie kariery.
Marzena Mańturz
Jestem psychologiem i coachem akredytowanym w International Coaching Federation. Mam 23-letnie doświadczenie we wspieraniu klientów w rozwoju i kształtowaniu kari...
Obszary wsparcia:
Brak pewności siebie Kariera Mobbing Motywacja Prokrastynacja Stres Work-Life balance Wypalenie zawodowe Zarządzanie zespołemCena: od 159,00 zł za sesję
